In december 2004 hoort Bert dat de balkenconstructie van een oude schuur van de boerderij van zijn grootouders in Winssen op het punt staat tot brandhout verzaagd te worden. Vanzelfsprekend gaat dat Bert aan het hart. Dit eikenhout uit Maas en Waal, waar zijn familie zo mee verbonden is, verdient een beter lot. Neef Erik, die een biologische fruitkwekerij in de oude familiebogaard heeft, is de huidige eigenaar en stelt het hout graag ter beschikking.
Zo treft Bert de houten constructie aan op het erf van zijn neef Erik. Het is te zien dat het hout al enige jaren in weer en wind heeft gestaan en dus veel te lijden heeft gehad. Het avontuur dient zich aan…
Ondertussen heeft de stamhouder, André, ook gehoord van de plannen voor een nieuwe toekomst voor het hout! Hij zou er heel graag een tafel van hebben. In goed overleg wordt besloten om van het hout een Archetafel, een bekend ontwerp van Kopshout, te maken. De maten zijn 220 x 90 x 75 cm. Het Arche-ontwerp is heel geschikt voor dit hout omdat de pure eenvoud van de vorm en het bijna ontbreken van details alle aandacht uit zal laten gaan naar het verhaal dat in het materiaal besloten ligt (is dit geen prachtig vak?).
De eerste fase van het werk is aangebroken: het verwerkbaar maken van het hout. De balken zijn te zwaar en te groot om door onze eigen meubelmakerij gezaagd te worden. Ze zullen dus naar een boomzagerij moeten.
Vanzelfsprekend moet het hout dan eerst ijzervrij gemaakt zijn. Dat blijkt een hele klus. Er zitten al veel spijkers in het zicht, maar er blijken nog veel meer spijkers, draadnagels, schroeven, haken, enzovoorts uit een ver verleden onder het oppervlak verborgen te zitten! Om al dit oud ijzer op te sporen schaffen we een speciale metaaldetector voor sloophout aan.
Het is een lastige klus om spijkers uit eikenhout te verwijderen. In het algemeen roesten spijkers al goed vast in hout, maar het in eikenhout aanwezige looizuur zorgt voor een proces waardoor roest en hout als het ware één worden. Er zijn vier hele dagen van zoeken, hakken, boren en uiteindelijk trekken nodig om al het ijzer er uit te halen.
Het resultaat van al dat werk is dat sommige stukken hout meer op gatenkaas lijken dan op bruikbaar meubelhout en……..we hebben ruim drie kilo roestig ijzer!!
Het zagen van de balken doet Dirk Hogendoorn voor ons. Deze zagerij heeft al eerder naar tevredenheid zaagwerk verricht voor Kopshout. Nieuwsgierig en met een zekere spanning ziet Bert het zagen aan. Vanzelfsprekend is hij benieuwd naar de kwaliteit van het hout. De eerste zaagsnede belooft niet veel goeds, want daar blijkt toch nog een spijker in te zitten. Gelukkig blijkt dit achteraf de enige te zijn. Het zagen verloopt verder voorspoedig. Het is opvallend om te zien dat in de loop van de eeuwen alle spanning uit het hout is verdwenen. Vers balkhout wil nog wel eens behoorlijk trekken als het tot planken gezaagd wordt; deze planken blijven echter keurig vlak liggen na het zagen.
Na het zagen blijkt het hout een vochtigheid van 18 % te hebben. Hout dat voor meubels gebruikt wordt, mag echter niet vochtiger zijn dan 10%. Daarom moet het gezaagde balkhout eerst in de eigen droogkamer van Kopshout kunstmatig nagedroogd worden.
Bestudering van het hout na het zagen levert de volgende conclusies op:
-de buitenste centimeters van het eiken zijn echt bruinzwart. Deze verkleuring komt door de eeuwenlange inwerking van ammoniadeeltjes uit de lucht op het looizuur in het eikenhout
-het hout in het midden van de balken is heel hard en nog in een prima staat
-de door houtworm aangevreten spintranden moeten er vanzelfsprekend afgezaagd worden
-de vele gaten die het uitboren opgeleverd heeft, heeft het hout wel getekend maar niet onbruikbaar gemaakt
De grote gaten van de zware pen-en-gat-verbindingen maken dat er weinig planken van voldoende lengte beschikbaar zijn. Bij het maken van een groot tafelblad moet er daarom gepast, gelast, gemeten en uitgestukt worden. Hierin zit de uitdaging, want dit moet op een smaakvolle wijze gebeuren. Er wordt immers gestreefd naar een eindprodukt dat een mooi beeld oplevert, praktisch is in gebruik en waar natuurlijk ook de geschiedenis van de schuur vanaf te lezen zal zijn.
Het tafelblad is samengelijmd tot twee delen. In de kleinere gaten van de doken worden nog stukken hout gezet. Op deze foto is een belangrijke karakteristiek van de tafel in wording goed te zien. De gebruikte planken komen namelijk uit balken die in de loop der eeuwen behoorlijk krom zijn getrokken. Dit gegeven tonen we door de planken geknikt uit te zagen, hetgeen dus ook geknikte lijmnaden geeft. Het is een lastig en secuur werk, want een cirkelzaag kan immers niet in een hoek zagen. Het levert echter wel een uniek bladbeeld op!!!!
De tafel is bijna af!!
Bij het samenstellen van het blad hebben we er naar gestreefd zoveel mogelijk verwijzingen naar de historie van het hout in beeld te brengen. Dit betekent dat we een aantal gaten van de grote pen-en-gat verbindingen in het blad hebben opgenomen en strak hebben opgeuld met kopshout. De originele pennen hebben immers ook die draadrichting gehad! Eén van die kopse vlakken wordt doorsneden door een stukje dwarshout (zie volgende foto). Dat is de plek waar een wig dwars door een pen heeft gestoken (zie eerste foto). vanzelfsprekend zijn de toekomstige gebruikers nieuwsgierig naar de stand van zaken. met een zekere spanning komen zij kijken welke metamorfose de oude aangetaste balken ondergaan. Hier fotografeert de opdrachtgever details van het tafelblad!
Nadat alle grote verbindingsgaten, dokengaten en spijkergaten met kopshout zijn opgevuld moeten ook de scheuren in het hout dicht gemaakt worden. Hiervoor gebruiken we tapse dungezaagde houtstrips die we zorgvuldig op maat maken.
Als laatste wordt de naam SPITSHOEK in één van de tafelpoten gesneden. Dit is de oude straatnaam uit Winssen waar de schuur heeft gestaan. Met dit snijwerk krijgt dit hout met een verhaal een naam. Deze naam zal voor onbekenden de juiste vragen oproepen, terwijl hij voor ingewijden juist het antwoord zal zijn.
Hier staat het eindresultaat! De olieafwerking heeft het hout een prachtige diepbruine kleur gegeven. Zwarte strepen accentueren de verschillende planken. De kopse stukken tonen de plaatsen waar de pen-en-gaten hebben gezeten. De oplettende kijker kan zelfs aan de hand van de diverse karakteristieken van de planken in de tafel afleiden waar deze exact in de schuurconstructie hebben gezeten…
De sfeer van deze tafel is eigenlijk niet in een foto te vangen. Zij moet in de werkelijkheid ervaren worden. In ieder detail is het een tafel geworden waarvan het eeuwenlange boerenbestaan in Maas en Waal in alle hardheid werkelijk af spat…
